Marcin Kazmierz Kątski herbu Brochwicz

Rodzina Kątskich przyjęła nazwisko od miejscowości, w której mieszkała. Kątscy należeli do drobnej szlachty. Posiadali część miejscowości Kąty i tutaj znajdowała się ich siedziba rodowa. Marcin Kazimierz Kątski urodził się prawdopodobnie 11 listopada 1635 roku  w Kątach. Zmarł na początku 1710 roku w Kamieńcu Podolskim.  Był synem Wojciecha i Anny ze Stogniewów. Wiele wskazuje na to, że dzieciństwo spędził w Kątach. W każdym razie uważał je za swoje gniazdo rodzinne, ponieważ przez całe życie podpisywał się pod dokumentami „Marcin Kątski z Kątów”. Bardzo prawdopodobne, że zgodnie z rodzinną tradycją, studiował w Akademii Krakowskiej. Potem na koszt Jana Kazimierza, który dostrzegł talent wojskowy i zdolności matematyczne młodego Kątskiego, w latach 1653-1657 uczył się sztuki wojennej we Francji, służąc w wojsku francuskim pod rozkazami Kondeusza, a także w Niderlandach. Poznawał tam m. in. funkcjonowanie wojsk artyleryjskich i nowoczesne sposoby budowania fortyfikacji. Brał udział w zadnieprzańskiej wyprawie króla Jana Kazimierza, gdzie odznaczył się podczas oblężenia Głuchowa oraz w bitwie pod Nowogrodem Siewierskim. W 1666 roku został pułkownikiem artylerii, następnie w 1667 roku generałem (głównym dowódcą) artylerii koronnej. Miał wówczas 32 lata. Jego błyskotliwą karierę wojskową mogło przerwać jedno wydarzenie. W 1669 roku zabił w pojedynku Jana Karola Fredrę, starostę krośnieńskiego. Do dzisiaj nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyn i okoliczności tego zdarzenia. Jedni historycy podają, że było to w obronie własnej, inni wskazują na kontekst polityczny całego zajścia. Ostatecznie skończyło się na karze twierdzy i grzywny. Po odbyciu kary Marcin Kątski kontynuował karierę wojskową i dosyć szybko powrócił do dawnych funkcji. Brał udział we wszystkich wyprawach wojennych  Jana III Sobieskiego, w dużym stopniu przyczyniając się do jego zwycięstw m.in. pod Chocimiem i Żórawnem. Największym sukcesem Marcina Kątskiego był jego udział w bitwach pod Wiedniem i Parkanami. Jako jedyny dowódca artylerii  wojsk sprzymierzonych zdołał przeprowadzić 28 dział przez góry Lasu Wiedeńskiego i wziąć udział w walce. Ostrzał obozu tureckiego, jaki przeprowadził, walnie przyczynił się do zwycięstwa nad wojskami tureckimi. W kampanii bukowińskiej z 1685 roku dowodził strażą tylną armii polskiej i odparł ogniem artylerii i piechoty ataki osmańskie. Brał udział w kolejnych wyprawach bukowińskich 1686 i 1691 roku. O znaczeniu gen. Kątskiego i uznaniu, jakim się cieszył, świadczy również fakt, że po śmierci Sobieskiego wymieniano go  jako kandydata do tronu polskiego. W służbie pozostawał jeszcze za czasów Augusta II Mocnego. W imieniu króla przejmował z rąk tureckich Kamieniec Podolski. Oprócz funkcji wojskowych sprawował godności: podstolego podolskiego, stolnika przemyskiego, starosty przemyskiego, starosty podolskiego, kasztelana lwowskiego, wielkorządcy krakowskiego, wojewody kijowskiego, wojewody krakowskiego oraz kasztelana krakowskiego. Generał Marcin Kątski przyczynił się do rozwoju polskiej artylerii, dbał o modernizację  twierdz i infrastruktury obronnej.  Wybudował w widłach Zbrucza i Dniestru sławny szaniec, a później twierdzę pod nazwą Okopy Świętej Trójcy.

 

Opracowano na podstawie: Piotr Salamon, Marcin Kazimierz Kątski 1635 - 1710 zarys biograficzny, Kraków 2013